LIBRI I DYTË: Familja

Krye i dytë

Ndertimi i familjes.

Nye i nandët.

Familja e kuptueme në vedvedi..

§.18. Percaktimi i familjes.

Familja asht nji të mbledhun gjymtyrësh, të cilët gjallisin nen nji kulum, qellimi i të cillvet asht të shtuemt e gjindes nper mjet të martesës, të mkanbuent e tyne kah zhdrivillimi i shtatit e kah zhvillimi i mendes e i shises.

§.19. Pjestarët e Familjes.

Familjen e perbajn gjindja e shpis; si të shtohen këta, dahen në vllazni, vllaznija në gjini, gjinija në fise, fiset në flamur e të gjith zbashku permblidhen në nji Familje ma të hapët, e cila quhet Kom, e kan nji atme, nji gjak, nji gjuhë, e doke.

§.20. Tagri, perlimi e detyra e të zot’t të shpis.

Mbas Kanunit, sundimi i shpis i perket ma të vjetrit nen kulm të shpis a se vllaut të parë; po s’paten ato veti , qi duhen per me krye ket zyre si e lyp detyra, atbotë zgidhet kuvendisht prej shpjakve njaj, qi të jet ma i meqem, i urtë e ma kujdestar.

Zot shpije mundet m’u ba edhe njeri i pamartuem. I zoti i shpis ka tager:

• me ndejë në krye të vendit në shpi të vet, edhe pse gjinden ma të vjerer se ky në shpi;
• mbi armët e veta, edhe njiqind qese n’i bashin; mbi kal të shalës; mbi shtrojë e mblojë të veten; mbi veglat e kafes, e këto sende as kunaja e dahes s’i pershin;
• mbi fitime të gjindes së shpis, të rrogës a të falmeve;
• me ble, me shitë e me ndrrue tokë, si arë, livadhe, xana (ograja), prozhme, rendin e vadës gja të gjalla e remet;
• me dhanë e me merrë uha e me hi dorzanë;
• me ndreqë shpija, ksolla vithna, etj;
• me çue në punë a në shtek gjinden e shpis;
• me çue gjinden e shpis per puntorë uha a edhe fjal;
• mbi venë e raki, a me ble a me shitë a me dhanë uha;
• me ndeshkue gjinden e shpis, kur kur mos të hecin si e lypë e mara e shpis.

Ndeshkimet jan njikëto:

• Me lanë pa hanger;
• Me u hjekun armët e krahit a të brezit per nji a dy javë;
• Me lidhë a me burgosun në shpi;
• Kryekcyemin me e da shpijet me pjesë, qi i perket, per me shporrë shnerzimin e rrezikun.

Me hi dorëzanë kush i shpis pertej se i ban arma; me shitë, me ble a me ndrrue gja pa leje të zot’t të shpis, ka tager mos mu pergjegjë, se Kanuja s’e xen per të zakonshme as të shitmen, as të blemen as të ndrruemen e as dorëzanin këso dore, e çdo send a gja do të shkembet, se a’ba pa leje të zot’t të shpis.

§.21. Perlimi e detyra e të zot’t të shpis.

1. Mu perkujdesë per të marët e gjindes e të shpis;
2. Me mbajt në fre gjinden e shpis të mos t’i sjellin ndo’i dam a rrenim;
3. Me pri ma i pari në punë qi i perkasin vehtjes së tij;
4. Me mbajtë sy mbi tokët, të mos të jesin djerr; mbi tufë të gjas s’gjallë, të mos praptohet e mara e sajë;
5. Me punue me mend e urti merenda e jashta shpijet e të mos t’a çoj rrenimi e fika shpin;
6. M’u perkujdesë per veshë e mbathë të gjindes së shpis prej fitimeve të shpis;
7. Me mbajtë udhen e drejtsis në shpi, e mos me i a mbajtë krahin ma teper njanitt se tjetrit;
8. M’u ble armët djelmvet, kur të shofë se janë ba per to.

§.22. Tagri i së zojës së shpis.

E zoja e shpis ka tager:

• Mbi të gjtha sendet, qi bahen në shpi;
• Me dhanë a me lypë uha miell, bukë, krypë, djath, e tlyen ;
• Me i urdhnue grat e shpis, me i çue per ujë, per dru, m’u çue bukë puntorvet, me ujët (me vaditë), me bajtë pleh, me korrë e me mihë a me qirue.

§.23. Perelimi i zojës së shpis.

E zoja e shpis ka:

• Me ba gati mjesditen e darken, me zie, me ndreqë tryezen e me da haenat;
• Me i a vu menden bylmetit të mos të shkoj dam;
• Mos me shitë, a me ble a me ndrrue gja pa leje të zot’t të shpis. E zoja e shpis s’gatuen, s’shkon per ujë, s’ban dru, as pleh, as me ujët as me korrë a me qirue, as bukë m’u çue puntorvet;
• Me shikue drejtsin në të ndrequn të gjindes e të fmive të shpis; mos me i a mbajtë krahin kuej ma teper se tjetrit;
• E zoja e shpis do të përkujdeset per fmi, sa të jen në punë grat.

§.24. Tagri i gjindes së ships.

Gjindja e ships ka tager:

• Me hjekë të zo’n e ships per në pashin se nuk punon per të marët e shpis a i çon kah fika;
• Me hjekë të zojen e shpis, per n’u raftë per sysh se bracnon, a shet gja tinëz – edhe nji kokerr voejet me kenë – a n’u mbajtë krah fmivet të vet ma teper se të tjervet;
• Mbi armët e veta seicili; munden me shitë, me ndrrue, a me lanë peng, porse s’kan tager me lypë tjetren në shpi;
• Mbi qe ka tager bulku, qi i nget: me i ndimue kuej a uha a falë pa pasë nevojë per leje të zot’t të shpis;
• Mbi tuf dhensh ka tager bariu, qi i ruen; i zoti i shpis s’ka tager me i u perzie në ket zyre; para se të shes gja a të prese ndo’i kambë berri, bariut do t’i thotë, e ky e din se çë fare berri a lope asht per t’u hjekë.

§.25. Perlimi i gjindes së shpis asht:

1. Mos me hi dorzanë pa leje të zot’t të shpis;
2. Munden me hi dorëzanë edhe pa e pvetë të zo’n e shpis, porse per aq, sa u ban arma, se kjo asht e vehtja;
3. Nuk munden me i shkue kuej per puntorë pa leje të zot’t të shpis;
4. Nuk munden me shit as me ble as me ndrrue gja;
5. Gjindja e ships nuk munden me mundshtue të zo’n e shpis në punët e shpis a të krahit;
6. Me ndigiue, e me shkue gjithkund t’urdhnoje i zoti i ships;
7. Kuj t’i a njese gishtin i zoti i shpis me dal n’ushtri, do të dale;
8. Granija janë në detyrë me punue per shpi; po u teproj koha, si të lirohen prej punve të shpis, munden me ba punë doret të vetat.

Nye i dhetët.

Familja e kuptueme në Katund e në Flamur.

§.26. Tagri i Familjes.

1. Ka tager e za në kuvend të katundit;
2. Ka tager në pjesë të giobës së katundit;
3. Ka tager në kujri të katundit;
4. Ka tager me marr më ndore kedo;
5. Ka tager me pri me unë zjarmi e me spatë në të djegun të nji shpije në fis të vet;
6. Ka tager me pri gjobtarvetnë vathë të fisit të vet;
7. Me ra më ndo’i faj të randë shpja, per të cilin i shkon ndeshkimi i unës së zjarmit e i spatës, as katundi as Flamuri s’mund vej dorë më rrenim pa pri vet fajtori.

§.27. Perlimi i Familjes.

1. në Katund:
   • I zoti i shpis do të pergjegjet per çdo dam, qi t’bajn kuej gjindja;
   • Do të dalë në kuvend gjith sa herë të mblidhet katundi;
   • Do të çojë puntorin në punë, qi ka katundi rrethas.
2. në Flamur:
   • Do të dalë në kuvend të Flamurit kur të thirren “Burrë per shpi”;
   • Do të pergjigjet rrethas me katund per “dy hae bukë” djemvet të Flamurit;
   • Do të lajë 400 grosh giobë Derës së Gjomarkut per çdo vrasë;
   • Do të dalë n’ushtri të Flamurit.