Rreth Kanunit

Historiku i Kanunit

Me termin Kanun mëtohet të shënjohet tërësia e normave të së drejtës dokesore shqiptare. Gjatë të paktën pesë shekujve të fundit e deri më sot, ligjet e pashkruara zakonore u trashëguan brez pas brezi nga pleqtë fisnorë vetëm në mënyra gojore. Botimi i parë i përmbledhjes u bë në shekullin XIX.

E ushtruar qëmoti në të gjitha trevat shqiptare, e drejta dokësore mori emërtime të ndryshme në varësi të trevës etnografike: e Maleve (Kanuni i Lekë Dukagjinit), e Dibrës, e Kurbinit (Kanuni i Skënderbeut), e Bendës, e Lumës, e Çermenikës, e Labërisë (Kanuni i Papa Zhulit, Kanuni i Idriz Sulit) dhe e Çamërisë.

Besa, burrnia dhe nderi kanë një rëndësi kryesore në të drejtën dokesore si gurthemeli i sjelljes personale dhe shoqërore. Me kalimin e kohës, doket kanunore kanë pësuar zhvillimin e tyre historik, janë ndryshuar e plotësuar me norma të reja, në përshtatje me kërkesat e caktuara të zhvillimit ekonomiko-shoqëror. Kanuni udhëzonte të gjitha aspektet e shoqërisë paramoderne shqiptare.

Gjatë periudhave të sundimit nga fuqitë e jashtme të ndryshme, e drejta dokesore shqiptare nuk u asimilua falë funksionit që kishte për mbrojten e interesave të bashkësisë së saj, duke ruajtur në përmbajtjen e saj veçantitë origjinale dhe duke vazhduar të mbijetonte e të zbatohej në praktikë paralelisht me ligjet e tjera.

Në vitet e regjimit komunist Shteti shqiptar i suprimoi me forcën e ligjit praktikat zakonore duke i mënjanuar si "zakone prapanike". Ushtrimi i normave kanunore u rikthye pas viteve '90 në viset shqiptare pasi kolapsuan institucionet shtetërore në Shqipëri ushtrimi i së drejtës dokesore u vërejt sidomos në çështjet e lidhura me të drejtën pronësore.

Kanuni në letërsi dhe kinematografi

• Shkrimtari shqiptar Ismail Kadare përmend disa herë Kanunin në librat e tij dhe e përdor si temë kryesore të romanit të tij Prilli i Thyer. Ai e përmend gjithashtu në romanin Komisioni i Festës, ku përshkruan masakrën e Manastirit të vitit 1830, si një betejë midis dy perandorive: Kanunit shqiptar me kodin e tij të besës dhe vetë perandorisë Osmane. Sipas Kadaresë, në librin e tij të kritikës letratre "Eskili, ky humbës i madh", ku humbës i referohet numrit të madh të tragjedive të humbura të Eskilit, ka ngjashmëri të dukshme midis kanunit dhe zakoneve të hakmarrjes (vendetta) në të gjitha vendet mesdhetare.
• Libri "Deep Waters" nga Barbara Nadel i referohet Kanunit dhe gjakmarrjes.
• Filmi The Forgiveness of Blood nga Joshua Marston, një dramë e vendosur në Shqipërinë e kohërave moderne, trajton temën e Kanunit. Filmi merret me historinë e dy familjeve nga Shqipëria e Veriut, në gjak me njëra-tjetrën dhe fokusohet kryesisht në ndikimin e gjakmarrjes te fëmijët e njërës familje.
• Kanuni përmendet në sezonin 6, episodin 9 në Law & Order: Criminal Intent ("Blasters") si shpjegimi për tërheqjen e papritur të një grupi vrasësish shqiptarë.
• Kanuni luan një rol kryesor në filmin belg Dosja K.
• Libri "Virgjëreshat e betuara" i Elvira Dones i refererohet Kanunit dhe praktikës së betimit të virgjërisë nga gratë për t'u pranuar si burra nga të gjithë bashkëfshatarët.
• Producenti belg Tom Waes vizitoi Shqipërinë në një nga shfaqjet televizive të serialit të tij Reizen Waes. Atij iu shërbye dhi e pjekur dhe iu ofrua koka e dhisë. Sipas rregullave të Kanunit, kështu nderohej miku gjatë darkës.
• Kanuni referohet në serialin "The Closer" Sezoni 6 | Episodi 14 "The investigation into the Albanian blood feud".

Referencat

1. Kanuni nga Wikipedia
2. Martucci, Donato (2017). "Le consuetudini giuridiche albanesi tra oralità e scrittura". Palaver. 2. ff. 73–106. 2280-4250
3. Galaty, Michael L. (2018). Memory and Nation Building: From Ancient Times to the Islamic State. Rowman & Littlefield. ff. 101–102.
4. Arsovska, Jana (2006). Gender-based Subordination and Trafficking of Women in Ethnic Albanian Context. Garant: Kolor: Journal on moving communities v. 6, n. 1. f. 10 ISBN 90-441-2008-5.
5. Gawrych 2006, p. 115.
6. Elezi, Ismet."Mbledhja e Normave të Kanunit të Labërisë".
7. Prilli i thyer, Ismail Kadare.
8. Komisioni i festës, Ismail Kadare, 1980. Prishtinë: Rilindja
9. Colafato, Michele (1998). Emozioni e confini per una sociologia delle relazioni etniche.
10. Kadare, Ismail (2006). Eskili, ky humbës i madh. Tirana: Onufri.
11. Nadel, Barbara (2002). Deep Waters. Headline Book Pub Limited.
12. Dones, Elvira (2014). Sworn Virgin. And Other Stories.
13. Living Proof: Part Two
14. NWS, VRT (2015-02-20).Deze keer koos Tom Waes zélf de bestemmingen van "Reizen Waes"